چرا فرید هوشمند ترک وطن کرد؟

«روزی که فرید را گرفتند، انگار عزای عمومی بین پناهنده‌های شهر شده بود. هر ایرانی که ایرانی دیگه‌ای را می‌دید، از فرید می‌گفتند و گریه می‌کردند. فرید بین همه، از کوچک و بزرگ محبوب بود».

این‌ها جملات یکی از دوستان «فرید هوشمند»، پناهنده بهایی است. او هیچ نزدیکی با اعتقادات دینی فرید ندارد، ولی به قول خودش فقط به‌خاطر شخصیت دوست داشتنی فرید قبول کرده تا در مورد او صحبت کند. 

فرید هوشمند از ۷ سال پیش در ترکیه پناهنده است. او در ماه‌های گذشته به‌دلیل ناآشنایی مامور اداره مهاجرت با آیین بهایی و شرایط دشوار زندگی بهاییان در ایران بازداشت، و در خطر دیپورت قرار گرفته است. برگرداندن او به ایران می‌تواند منجر به دستگیری و شکنجه او به‌عنوان فردی بهایی شود. 

چرا فرید هوشمند ترک وطن کرد؟

فرید هوشمند در ۲۷مهر۱۳۶۸ در شهر شیراز به دنیا آمد. مادرش را در کودکی از دست داد. پدرش، کارمند بیمه آسیا بود و به‌خاطر بهایی بودن، از کار اخراج شد. خانواده فرید شرایط سختی را پس از درگذشت مادر و اخراج پدر سپری کردند. آقای هوشمند، پدر فرید، دو-سه سال پیش از خروج فرید از ایران درگذشت.

فرید مانند سایر جوانان بهایی پس از اخذ دیپلم از اجازه تحصیل در دانشگاه‌های ایران محروم شد. او با آنکه از دانش و مهارت زیادی در زبان انگلیسی برخوردار بود، ولی آموزشگاه‌های انگلیسی در شیراز از استخدام او به‌دلیل اعتقادات دینی، خودداری می‌کردند و فرید هم در یک مغازه فروش لوازم یدکی مشغول‌به‌کار شد.

پس از فوت پدرش، فرید تنها سرپناه خود را از دست داد. فشار اقتصادی زیادی بر او تحمیل می‌شد. او به‌عنوان یک شهروند بهایی از هیچ‌ نوع امکانی برای رشد اقتصادی یا علمی در ایران برخوردار نبود. هر کاری می‌خواست شروع کند با در بسته رو‌به‌رو می‌شد و به او به بهانه بهایی بودن، مجوز نمی‌دادند. ادامه‌ تحصیل او هم در ایران هم محال بود و علاقه‌‌اش به تحصیل به‌خصوص در رشته زبان، سرکوب شده بود. علاوه‌بر این‌ها، فشار و آزارهای حکومتی بر بهاییان هم بود. هر روز خبر دستگیری و احضار یک شهروند بهایی شنیده می‌شد.

همه‌ این‌ها عواملی بودند که سرانجام فرید تصمیم گرفت ترک وطن کند. او پس از خروج از کشور در ۱۴اسفند۱۳۹۵، خود را به دفتر امور پناهندگان سازمان ملل در ترکیه معرفی، و درخواست حمایت بین‌المللی کرد.

آغاز پناهندگی در ترکیه

فرید پس از معرفی خود به کمیساریای عالی پناهندگان، به شهر اُردو فرستاده شد. او ابتدا برای امرار‌معاش به تدریس زبان انگلیسی در آموزشگاه‌های زبان مشغول می‌شود، اما پس از چندی از این کار انصراف داده و در یک کارگاه نجاری مشغول‌به‌کار می‌شود، زیرا آموزشگاه‌های زبان از وضعیت پناهندگی فرید سواستفاده کرده و به او دستمزد بسیار کمی می‌دادند، یا گاهی هم به بهانه‌های مختلف پرداخت نمی‌کردند.

پس از ۱۸ ماه، فرید به‌عنوان پناهنده بهایی پذیرفته شد. مصاحبه را انجام داد و پرونده‌اش برای اعزام به کشور سوم در دفتر امور پناهندگی سازمان ملل به جریان افتاد. اما در سال ۲۰۱۸، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در ترکیه رسیدگی به پرونده‌های پناهجویان و پناهندگان را به اداره‌ مهاجرت ترکیه محول کرد. اداره‌ مهاجرت ترکیه با نادیده گرفتن کلیه‌ مصاحبه‌های انجام گرفته، از ابتدا شروع به مصاحبه و تشکیل پرونده برای هر متقاضی کرد. شعبه‌های اداره مهاجرت در هر استان، شروع به تشکیل پرونده‌های جدید و مصاحبه با متقاضیان پناهندگی کرد.

آغاز مصاحبه پناهجویان در اداره مهاجرت

یکی از دوستان فرید در شهر اردو به ایران‌وایر گفت: «پس از دو سال، اداره مهاجرت استان اردو از پناهجوها خواست تا برای مصاحبه ثبت نام کنند. فرید از اولین نفرات بود که داوطلب مصاحبه شد و نفر چهارم یا پنجم در شهر اردو بود که برای مصاحبه رفت. در آن شرایط، خیلی‌ها ترسیده بودند و دنبال راهی بودند تا اسم نویسی نکنند، ولی فرید به‌محض اطلاع، برای مصاحبه اسم نویسی کرد چون مطمئن بود که پذیرفته می‌شود».

دوست فرید در ادامه گفت که در جلسه مصاحبه، وقتی فرید خود را بهایی معرفی می‌کند، مترجم و مسوول اداره مهاجرت اردو اظهار نا آشنایی با دین بهایی می‌کنند و اظهار می‌دارند که فرید برای گرفتن پناهندگی این دین را جعل کرده است، حتی از فرید می‌پرسند آیا بهایی دیگری در ترکیه یا شهر اردو هست؟ ظاهرا آنان فقط منتظر کیس‌های سیاسی و مسیحی بوده‌اند. فرید هم مجبور می‌شود حدود یک ساعت در مورد بهاییت، مشکلات بهاییان در ایران و پناهجویان بهایی در ترکیه و اردو توضیح دهد. در پایان مصاحبه، نماینده اداره مهاجرت به فرید می‌گوید که کیس او برای پناهندگی پذیرفته نیست.

بنا به اظهار این فرد، بعد از مصاحبه‌ فرید، کیس بهایی هم برای اداره مهاجرت اردو شناخته شد و در سه سال گذشته، تعدادی از بهاییان شهر اردو مصاحبه و قبولی گرفتند.

پس از رد قبولی چه اتفاقی برای فرید افتاد؟

پناهجویان در ترکیه پس از رد درخواست پناهندگی، فرصت دارند تا به رای اداره مهاجرت اعتراض بدهند و پرونده‌شان در دادگاه شهر، بررسی مجدد شود. فرید هم به رای صادره اعتراض داد، ولی چون توان مالی نداشت، دادگاه برای او وکیل تسخیری گرفت.

بر‌اساس نوشته‌ای از «صالح آفه»، وکیل فرید هوشمند که در اختیار ایران‌وایر قرار گرفته است، در ۱۵آگوست۲۰۲۰ اداره مهاجرت استان اردو درخواست پناهندگی فرید هوشمند را رد کرد. دادگاه اداری شهر اردو هم رای بر ابطال درخواست متقاضی، فرید هوشمند را داد و این تصمیم با رای شعبه سوم دادگاه اداری منطقه‌ای‌ سامسون، قطعی شد.

پس از رای دادگاه، اداره مهاجرت استان اردو در ۱۶مارچ۲۰۲۳ درخواست حمایت بین‌المللی فرید هوشمند را رد کرد و تصمیم به اخراج متقاضی از خاک ترکیه گرفت.

این اتفاق در روزی افتاد که فرید موفق شده بود تا از طریق آشنایانش در کشور استرالیا، ویزای بشردوستانه برای آن کشور دریافت کند و در صورت عدم بازداشت، می‌توانست به استرالیا مهاجرت کند.

ماجرای دستگیری فرید چه بود؟

کارت هویت افراد در ترکیه «کیملیک» نام دارد که همانند کارت ملی ایرانیان است. فردی که قصد اقامت بیش از سه ماه در ترکیه دارد، حتما باید درخواست کیملیک کند.

پناهجویان که قبولی دریافت می‌کنند، کارت کیملیک سه ساله و بقیه پناهجویان که هنوز مصاحبه نشده یا قبولی نگرفتند، کیملیک یک ساله صادر می‌شود که هرساله باید آن را چند روز قبل از پایان موعد تمدید کنند. فردی که کیملیک ندارد یا کیملیک تاریخ گذشته و تمدید نشده دارد، به معنای این است که فرد به‌شکل قاچاق و غیرقانونی در ترکیه زندگی می‌کند.

دوست فرید گفت: «یکی-دو روز مانده به عید نوروز، فرید بدون اطلاع از رای دادگاه برای تمدید کارت کیملیک به اداره مهاجرت شهر اردو مراجعه کرد. در آنجا کارت کیملیک فرید را می‌گیرند و به او می‌گویند که فردا برای گرفتن کیملیک جدید مراجعه کند. فردای آن روز، وقتی فرید دوباره به اداره مهاجرت مراجعه کرد، آن‌ها او را معطل می‌کنند و در همان حین به پلیس امنیت زنگ می‌زنند. پلیس امنیت هم بلافاصله می‌آید و فرید را دستگیر می‌کنند. در اداره پلیس امنیت به فرید می‌گویند که قرار است او را به مرز ببرند و به ایران دیپورت کنند، کمی وقت داری تا به دوستانت خبر بدهی وسایلت را بیاورند».

پس از دستگیری، دوستان فرید برای انجام کارهای او یک وکیل می‌گیرند. بر‌اساس نوشته صالح آفه، وکیل فرید، بازداشت فرید هوشمند چند روز بعد از تصمیم اداره مهاجرت اردو مبنی‌بر اخراج متقاضی حمایت بین‌المللی در ۲۱‌مارچ۲۰۲۳ انجام گرفت.

وضعیت فرید پس از بازداشت

دوست فرید درباره وضعیت فرید پش از بازداشتش گفت: «فرید بیش از هفت ماه است که در کمپ نگه داشته شده است. او را ابتدا به کمپ ارزروم فرستادند و پس از پنج ماه‌و‌نیم به کمپ آگری در مرز ترکیه و ایران منتقل شد. یک قانونی هست که کسی را نمی توان بیش از شش ماه و یک روز در یک کمپ نگه داشت، به همین دلیل قبل از اینکه مدت نگهداری فرید به شش ماه برسد، او را به کمپ دیگر انتقال داده‌اند».

این فرد در ادامه اظهار داشت که پس از بازداشت فرید، دو-سه روز طول کشید تا وکیلی برایش پیدا کردیم. متاسفانه وکیل مزبور، هفته‌ اول که به هفته طلایی برای اعتراض معروف است، اعتراضی نداد. شاید همان اعتراض می‌توانست موجب آزادی فرید شود. ایشان به بهانه‌های مختلف مثل فرید کیملیک ندارد، یا این پرونده وکیل قبول نمی‌کند، سه ماه اول هیچ اقدامی در مورد فرید انجام نداد.

فرید در حال انتقال به کمپ ارزروم، ویدیویی از وضعیت خود منتشر کرد. پس از انتشار ویدیو مذکور، سازمان عفو بین‌الملل با انتشار نامه‌ای اعلام کرد که در صورت اخراج، جان فرید در ایران در خطر خواهد بود.

کمپ‌های نگه‌داری پناهجویان در ترکیه چطور مکانی است؟

بنا به گفته‌ دوست فرید، کمپ‌ها مثل زندان هستند. کیفیت غذا خیلی پایین است. در طول روز فقط ۴ تا نیم ساعت به افراد اجازه هواخوری داده می‌شود. جا برای استراحت و خواب کم است، تعداد زیادی از افراد کف خواب هستند. زمان ورود به کمپ، کلیه وسایل ارتباطی مانند موبایل و تبلت را از فرد می‌گیرند.

نگهبانان به‌طور مداوم افراد کمپ را تحت فشار روانی قرار می‌دهند، مثلا به آنان می‌گویند آماده شوید فردا قراره دیپورت ‌شوید، یا این هفته شما را با گروگان‌هایی از کشورتان معاوضه خواهیم کرد، هیچ‌کس به فکر شما نیست، کسی کاری برای شما نمی‌کند، تا آخر عمر همین جا خواهید ماند و از این قبیل حرف‌ها.

هدف اصلی این کمپ‌ها، از بین بردن امید به زندگی است. محیط را طوری درست می‌کنند تا پناهجو برای فرار از این وضعیت، مجبور شود درخواست برگشتن به کشور خودش را بکند.

وکیل آقای هوشمند در مورد وضعیت موکلش نوشته است: «هر لحظه امکان اخراج متقاضی از کشور ترکیه است. دیپورت متقاضی به ایران، کشوری که در آن هر روز مخالفان به‌دلایل مختلف اعدام می‌شوند، یا اقلیت‌های مذهبی به‌طور خودسرانه دستگیر، شکنجه و زندانی می‌شوند، خطری جدی و غیرقابل برگشت برای فرید است. این کار، برخلاف حقوق اساسی و حقوق‌بشری است که اروپا پایه‌گذارش بوده و ما هم عضوی از آن هستیم».